Ένα εκατομμύριο άτομα βγήκαν στους δρόμους της Λευκορωσίας τον περασμένο Αύγουστο για να ρίξουν τον «τελευταίο δικτάτορα της Ευρώπης» Αλεξάντρ Λουκασένκο. Σε μια χώρα με πληθυσμό όσο της Ελλάδας αλλά με πολύ πιο φιλήσυχους πολίτες ήταν δύσκολο να το φανταστεί κανείς μέχρι να το δει με τα μάτια του. Βέβαια, η 26χρονη παραμονή στην εξουσία (απ’ όταν εμείς είχαμε τον Ανδρέα Παπανδρέου) αφήνει πολλά κουσούρια.
Το βασικότερο απ’ αυτά είναι η αίσθηση της χώρας ως ατομικού περιουσιακού στοιχείου. Και έτσι το έβλεπε ο Λουκασένκο, που ήδη ετοίμαζε τον μικρό του γιο για «διάδοχο» και τον κυκλοφορούσε παντού ως ένα μικρό βασιλόπουλο, κατά τη διάρκεια των καθιερωμένων του επιθεωρήσεων. Ως εκ τούτου, το να παραδώσει την εξουσία εξαιτίας κάποιων «νομικών λεπτομερειών», -όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι έχασε τις εκλογές- δεν συμπεριλαμβανόταν στα σχέδιά του.
Στις τελευταίες προεδρικές εκλογές η νοθεία, που έχει αποδειχθεί με κάθε δυνατό τρόπο, ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Ο Λουκασένκο, που σύμφωνα με τις ενδείξεις συγκέντρωσε 3 – 7% των ψήφων, εμφανίστηκε να έχει κερδίσει με 80%. Την επόμενη των ανακοινώσεων του αποτελέσματος ξεκίνησαν μαζικές διαδηλώσεις στο Μίνσκ και σε άλλες πόλεις. Και ο Λουκασένκο έκανε το μόνο που ξέρει να κάνει ο κάθε δικτάτορας: Έπνιξε τις διαδηλώσεις στο αίμα.
Δεκάδες χιλιάδες ξυλοκοπήθηκαν ή συνελήφθησαν. Μέσα στα κρατητήρια οι βασανισμοί και οι βιασμοί ήταν συνήθης πρακτική. Υπάρχουν πληροφορίες για τουλάχιστον οκτώ άτομα που δολοφονήθηκαν. Η αντιπολίτευση της χώρας, με επικεφαλής την
Σβετλάνα Τιχανόβσκαγια, δραπέτευσε στο εξωτερικό, στη γειτονική Λιθουανία. Πολλοί από τους διωκόμενους κατέφυγαν επίσης στην Ουκρανία και την Πολωνία, όπου παραμένουν μέχρι και σήμερα.
Μίλησα πριν λίγες ημέρες με την Τιχανόβσκαγια και την ρώτησα για το πως βλέπει το μέλλον της χώρας της και τι συζητάει με τους Ευρωπαίους ηγέτες, με τους οποίους συναντάται. Τη ρώτησα για το πως θα είναι οι μελλοντικές σχέσεις της Λευκορωσίας με τη Ρωσία, δεδομένου του γεγονότος ότι ο Πούτιν ήταν εκείνος που έσωσε τον Λουκασένκο από βέβαιο πολιτικό θάνατο παρέχοντάς του χρήματα (με το αζημίωτο), πολιτική κάλυψη και υπόσχεση να στείλει ρωσικές μονάδες αποκατάστασης τάξης στη Λευκορωσία, αν οι ντόπιοι δεν τα κατάφερναν. Ακόμα την ρώτησα για το τι πρόκειται να συζητήσουν στην κουβέντα που αναμένεται να έχουν αυτή την εβδομάδα με τον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια.
– Ποιοι είναι οι λόγοι των μαζικών διαμαρτυριών που έγιναν στη Λευκορωσία;
Οι άνθρωποι κουράστηκαν, κυρίως οι νεότεροι, άτομα μορφωμένα με εξοικείωση στο Διαδίκτυο, που ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Ήθελαν άλλες συνθήκες ζωής και άλλες προοπτικές. Αρχικά ήταν εξέγερση κατά της εκλογικής νοθείας. Αλλά το καθεστώς έκανε μεγάλο σφάλμα όταν -για τρεις μέρες- μετέτρεψε την χώρα σε κόλαση και όλοι είδαν με τα μάτια τους τι είναι ικανό να κάνει και συνειδητοποίησαν ότι δεν θέλουν να ζουν έτσι. Μετά απ’ αυτό ο κόσμος, διαδήλωνε και κατά της βίας και κατά του ίδιου του δικτάτορα. Και συνεχίζει μέχρι σήμερα και θα συνεχίζει.
– Γιατί παρά την τεράστια κοινωνική πίεση, ο Λουκασένκο παραμένει στην εξουσία;
Η μοναδική στήριξη του καθεστώτος είναι ο φόβος που καλλιεργείται με τη βοήθεια των σιλοβικί (υπηρεσίες κρατικής επιβολής, ένστολες και μη). Υπήρχε αύξηση διώξεων, ξυλοδαρμοί, βασανιστήρια, βιασμοί, αύξηση ποινών για ειρηνική διαμαρτυρία ή για οποιαδήποτε έκφραση πολιτικής θέσης. Οι άνθρωποι φοβούνται. Για μεγάλο διάστημα πάλεψαν ανοιχτά και τώρα αυτή η μάχη πέρασε σε πιο συγκεκαλυμμένη μορφή.
– Ποιος είναι ο ρόλος του Κρεμλίνου στην «επιβίωση» Λουκασένκο και αν αυτό θα παίξει ρόλο στις μελλοντικές σχέσεις με την Ρωσία και τους Ρώσους;
Το Κρεμλίνο παρείχε στήριξη πολιτική και οικονομική, με την οποία ο Λουκασένκο μπόρεσε να ανεβάσει τους μισθούς στους σιλοβικοί και να κρατηθεί. Αν σταματούσε να παράσχει οποιαδήποτε βοήθεια, η κατάσταση θα λυνόταν πολύ γρήγορα.
Σήμερα δεν ξέρουμε τι διαπραγματεύσεις εξελίσσονται υπογείως. Μπορεί να γίνεται ξεπούλημα της κρατικής βιομηχανίας, διότι η πολιτική και οικονομική στήριξη κοστίζουν ακριβά και η αδυναμία στην οποία βρέθηκε η χώρα εξαιτίας του δικτάτορα, μπορεί να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης. Για αυτό όλες οι συμφωνίες που θα υπογραφτούν αυτό το διάστημα θα πρέπει να θεωρηθούν παράνομες και να επανεξεταστούν. Όσον αφορά τις σχέσεις με τη Ρωσία στο μέλλον, θέλουμε να είναι φιλικές, πραγματιστικές και διάφανες, χωρίς συμφωνίες «κάτω από το τραπέζι», όπως σήμερα.
Ωστόσο διαχωρίζουμε το Κρεμλίνο από τους Ρώσους, με οποίους οι Λευκορώσοι είχαν και θα έχουν φιλικές σχέσεις.
– Ως τι αντιμετωπίζουν τον Λουκασένκο οι ξένοι ηγέτες που συναντάτε;
Ως μη νόμιμο πρόεδρο που διατηρεί την εξουσία με τη βία. Εμείς επιμένουμε διαρκώς ώστε όλες οι δημοκρατικές χώρες να μην αναγνωρίσουν τις εκλογές ως τελεσμένες και τον Λουκασένκο ως νόμιμο πρόεδρο. Και ζητάμε να είναι συνεπείς, εφόσον δεν τον αναγνώρισαν, δεν μπορούν να κάνουν οποιονδήποτε διάλογο με αυτόν. Ζητάμε την πολιτική απομόνωση του Λουκασένκο.
– Είστε ικανοποιημένοι με την στάση της Ε.Ε. ή περιμέναμε κάποιες πιο ριζικές κινήσεις;
Είμαστε ικανοποιημένοι όσον αφορά το γεγονός ότι δεν αναγνώρισαν τις εκλογές και τον Λουκασένκο ως νόμιμο πρόεδρο. Το διάστημα των μεγάλων διαδηλώσεων η στήριξη ήταν εμφανής και σε επίπεδο δηλώσεων αλληλεγγύης και στήριξης στα θύματα. Θα θέλαμε πιο ευρεία λίστα κυρώσεων, ώστε να συμπεριληφθούν -μεταξύ άλλων- οι δικαστές που επιβάλλουν τεράστιες ποινές στους διαδηλωτές. Επίσης, θα θέλαμε, με τους μηχανισμούς που υπάρχουν σε διεθνές επίπεδο, να εκδικάζονται υποθέσεις των βασανιστών καθώς αυτό δεν μπορεί προς το παρόν να γίνει στη Λευκορωσία.
– Τι θα συζητήσετε με τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια;
Θέλω να πω λόγια ευγνωμοσύνης για τη μη αναγνώριση του Λουκασένκο, για τη μη παράδοση των διαπιστευτηρίων του Έλληνα πρέσβη στο Μίνσκ. Είναι μια λεπτή και σημαντική πολιτική κίνηση και παράδειγμα για άλλους πρέσβεις. Επίσης, ευγνωμοσύνη για την στήριξη των κυρώσεων της Ε.Ε.
Πρέπει να μιλήσουμε και για τη μελλοντική συνεργασία. Στην Λευκορωσία υπάρχουν πολλές ελληνικές επιχειρήσεις και δεν θα αλλάξει κάτι για αυτές. Οι συνθήκες συνεργασίας θα γίνουν πιο διαφανείς και δίκαιες, καθαρές και σαφείς. Θα θέλαμε να μιλήσουμε για τη βοήθεια στη Λευκορωσία τη δεδομένη στιγμή, οικονομική, πολιτική. Αλλά ο μεγάλος μας πόνος είναι οι πολιτικοί κρατούμενοι, οι άνθρωποι που επλήγησαν από τις διώξεις, από ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια και θα θέλαμε ίσως να οργανώσουμε κάποιο πρόγραμμα αποκατάστασης στην Ελλάδα για εκείνους που θα αποφυλακιστούν.
– Δεν μπορώ να μην σας ρωτήσω για τον σύζυγό σας, που κρατείται από την πρώτη στιγμή. Πως επικοινωνείτε, πότε πιστεύετε ότι θα απελευθερωθεί. Και συνολικά για τους κρατούμενους, σε ποια κατάσταση βρίσκονται;
Στη Λευκορωσία οι συγγενείς δεν έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν απευθείας με τους κρατούμενους, ούτε καν τηλεφωνικά. Η μόνη δυνατότητα επικοινωνίας είναι μέσω δικηγόρου ή τα γράμματα. Έτσι επικοινωνώ και εγώ με τον σύζυγό μου, μέσω δικηγόρου που τον επισκέπτεται δύο φορές την εβδομάδα. Ανταλλάσσουμε μερικές πληροφορίες σχετικά με τα παιδιά, τους συγγενείς μας, όχι πολλά πράγματα. Όσον αφορά τη δικαστική εξέλιξη, οι δικηγόροι υπογράφουν δήλωση απορρήτου και δεν μπορούν να πουν τίποτα.
Όλοι έχουν διαφορετικές συνθήκες στη φυλακή, κάποιοι κάθονται δέκα άτομα σε ένα κελί για δύο άτομα. Κοιμούνται στο πάτωμα, στην καρέκλα, στο τραπέζι, όπου βρουν. Οι αρχές τους εξευτελίζουν με κάθε τρόπο, ειδικά τους πολιτικούς κρατούμενους.
Μας μεταφέρουν σοκαριστικές εικόνες: Ότι οι δεσμοφύλακες περιχύνουν κουβάδες χλωρίνη σε μικρούς χώρους και οι άνθρωποι δεν μπορούν να αναπνεύσουν, λιποθυμούν. Αν κάποιος κάνει ερωτήσει ή ζητάει κάτι απλό, όπως χαρτί τουαλέτας, τον βγάζουν έξω και τον εξευτυλίζουν. Ένα καθηγητή πανεπιστημίου τον έβγαλαν έξω και τον έγδυσαν και τον ξαναέβαλαν μέσα στο κελί χωρίς τα ρούχα του. Πολλούς τους ξυλοκοπούν ενώ βρίσκουν τους πιο αισχρούς τρόπους για να μειώσουν έναν άνθρωπο σωματικά και ψυχικά, όπως -για παράδειγμα- δεν δίνουν ατομικά μέσα υγιεινής στις γυναίκες. Θεωρώ ότι είναι εντολές από πάνω αυτή η συμπεριφορά. Επειδή οι κρατούμενοι τόλμησαν να εκφράσουν την επιθυμία τους να ζουν σε μια καλύτερη χώρα.
Επιπλέον έχουν ξεκινήσει τα δικαστήρια και βγαίνουν κτηνώδεις δικαστικές αποφάσεις, οι άνθρωποι καταδικάζονται σε έξι ή δέκα χρόνια φυλακής επειδή συμμετείχαν σε μια ειρηνική διαδήλωση ή απλώς έτυχε να βρίσκονται στο λάθος μέρος την λάθος στιγμή. Ο κόσμος πρέπει να στρέψει την προσοχή του σε αυτό.
– Θέλετε να συμπληρώσετε κάτι;
Μπορεί η Ελλάδα να είναι λίγο μακριά από τη Λευκορωσία και ίσως οι Έλληνες να μην καταλαβαίνουν λεπτομερώς την κατάσταση ωστόσο, επειδή δεν είναι αδιάφοροι άνθρωποι θέλω να ζητήσω χάρη για τους πολιτικούς κρατούμενους. Όσοι μπορούν να τους στέλνουν επιστολές στην φυλακή. Είναι πολύ σημαντικό για αυτούς να νιώθουν ότι έχουν υποστήριξη, πολύ περισσότερο όταν έρχεται από μακριά, από μια άλλη χώρα.*
(* Τα στοιχεία για τον τρόπο που μπορεί κανείς να στείλει επιστολές θα δημοσιευτεί ξεχωριστά)
Τμήμα της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” στις 20 Απριλίου 2021