«Με την KGB είχαν σχέση όλοι ανεξαιρέτως οι αρχιερείς του Πατριαρχείου Μόσχας. Δεν υπήρχε αρχιερέας, που να μην είχε σχέση με την KGB διότι το ίδιο το σύστημα ήταν τέτοιο, που δεν υπήρξε άλλος τρόπος διοίκησης της Εκκλησίας. Για να ορίσεις επίσκοπο, έπρεπε να το συμφωνήσεις με την KGB»
Φιλάρετος. Επίτιμος Πατριάρχης της Ουκρανικής Εκκλησίας (συνέντευξη στο ουκρανικό κανάλι TSN – 20.01.2019)
Έχουν γραφτεί πολλά για την σχέση της Ρωσικής Εκκλησίας με τις τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, και ειδικά με την KGB, όσον αφορά το διάστημα από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι και τις μέρες μας. Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1991, τα αρχεία της KGB, και κυρίως εκείνα που αφορούσαν δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες άτομα που συνεργάζονταν με την υπηρεσία, παρέχοντας πληροφορίες ή εκτελώντας συγκεκριμένες εντολές, δεν δημοσιοποιήθηκαν. Αυτό είχε ως συνέπεια αφενός να μην πραγματοποιηθεί η εσωτερική διαδικασία κάθαρσης και συγχώρεσης, που τόσο μεγάλη ανάγκη είχε η πληγωμένη μετα-σοβιετική Ρωσία και αφετέρου πολλοί από τους ανθρώπους που με τις πράξεις του δηλητηρίαζαν την ρωσική κοινωνία να παραμείνουν στις θέσεις τους.
Παρά το γεγονός ότι η KGB, που με την διάλυση της ΕΣΣΔ μετονομάστηκε σε FSB «ανάρρωσε» από την κοινωνική και οικονομική κρίση της Ρωσίας, τα πρώτα χρόνια από από την διάλυση της ΕΣΣΔ, πολλά στελέχη της υπηρεσίας βρήκαν δουλειά σε ιδιωτικές εταιρείες ή έφυγαν στο εξωτερικό. Εδώ θυμόμαστε ότι ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν βοήθησε στο να «ξαναμαζευτεί» η υπηρεσία όταν ανέλαβε επικεφαλής της FSB στις 25 Ιουλίου 1998. Τότε υπήρχαν μέχρι και καθυστερήσεις μισθών λόγω της κρατικής δυσπραγίας στα στελέχη της πιο «ευαίσθητης» υπηρεσίας του κράτους. Ορισμένοι από αυτούς που έφυγαν το ‘90 ή και νωρίτερα έδωσαν στη δημοσιότητα μια εικόνα της διείσδυσης που είχε η KGB στην σοβιετική κοινωνία και ειδικότερα στην Εκκλησία.
Η διερεύνηση σχέσεων Εκκλησίας – KGB που σταμάτησε απότομα…
Η σχέση της KGB με την Ρωσική Εκκλησία δεν είχε κάτι το ξεχωριστό. Όπως προκύπτει από τα βιβλία και τα άρθρα των πρώην στελεχών της υπηρεσίες,η Εκκλησία βρισκόταν στο μικροσκόπιο της KGB όπως και οι περισσότεροι νευραλγικοί τομείς της χώρας. Η KGB προσυλήτιζε για συνεργασία πανεπιστημιακούς, διανοούμενους, αθλητές, επιστήμονες κ.ο.κ. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν φυσικά και ιερείς, και ειδικά οι ιεράρχες. Μάλιστα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες που είδαν το φως της δημοσιότητας σχετικά πρόσφατα, όλοι οι ανώτατοι ιερείς έπρεπε να εγκριθούν από την KGB για να τοποθετηθούν σε διάφορες θέσεις. Ορισμένα από τα στοιχεία αυτά ήρθαν στο φως της δημοσιότητας μέσα από στοιχεία που έδωσαν πρώην πράκτορες της υπηρεσίας αλλά και από άλλες πηγές:
«Είχε δημιουργηθεί (σ.σ. Το 1992) η επιτροπή για την διερεύνηση της αντισυνταγματικής δράσης της “Κρατικής Επιτροπής Εκτάκτων Καταστάσεων” (State Committee on the State of Emergency – αυτο-ανακυρησσόμενο όργανο της ΕΣΣΔ που λειτούργησε το διάστημα 18-25 Αυγούστου 1991 και είχε ως σκοπό την ανατροπή του Γκορμπατσόφ και την διάσωση της ΕΣΣΔ). Ως επικεφαλής είχε οριστεί ο Λεβ Πονομαρέβ και συμμετείχε σε αυτό ενεργά ο Γκλεμπ Γιακούνιν, βουλευτής του Ανώνατου συμβουλίου της Ρωσίας. Κυρίως ασχολήθηκαν με την εύρεση εγγράφων, που αφορούσαν την αντισυνταγματική δράση της KGB στον εκκλησιαστικό τομέα. Εργάστηκαν μόλις δύο μήνες.
Σε αυτό το διάστημα βρήκαν ένα όχι μεγάλο αριθμό εγγράφων, όπου κατονομάζεται τα ψευδώνυμα που έδινε η KGB στους ιεράρχες της Εκκλησίας. Κατά κανόνα, αυτά τα ψευδώνυμα δεν είχαν διασύνδεση με επώνυμα, καθώς δίνονταν σε επιχειρησιακά στελέχη (σ.σ. της KGB)…
Αλλά εξαιτίας κάποιας αναλυτικής εργασίας που έγινε, κατέστη εφικτό να αποκωδικοποιηθούν ορισμένα από αυτά τα ψευδώνυμα. Μετά από δύο μήνες ο επικεφαλής του ανώτατου Συμβουλίου Χαζμπουλάτοβ δέχθηκε επίσκεψη από τον τότε Πατριάρχη Αλέξιο Β’. Επίσης συναντήθηκε μαζί του και ο Ευγκένι Πριμακόφ, τότε επικεφαλής της υπηρεσίας εξωτερικής κατασκοπείας. Μετά την συνάντηση αυτών των τριών ατόμων, η δράση της επιτροπής διεκόπη εκτάκτως. Αργότερα, βγήκε σειρά δημοσιεύσεων με την αποκωδικοποίηση των ονομάτων των πρακτόρων».
Αυτά αναφέρει σε συνέντευξή του στο Radio Freedom ο μελετητής της ιστορίας της Ρωσικής Εκκλησίας και καταδικασμένος σε φυλάκιση από το σοβιετικό καθεστώς, ιστορικός Πάβελ Προτσένκο. Όσον αφορά το αποτέλεσμα που είχε η δουλειά αυτής της επιτροπής (εκτός από τα μυστικά ονόματα των ιεραρχών – συνεργατών KGB), ο πρώην πράκτορας της KGB Βλαντίμιρ Ποπόβ στο πρόσφατο βιβλίο του «Συνωμοσία των αχρείων. Σημειώσεις του πρώην υπολοχαγού KGB» παραθέτει πολύ αποκαλυπτικό απόσπασμα του πορίσματος:
Η Εκκλησία ως «μακρύ χέρι» της ΕΣΣΔ
«Η Επιτροπή εφιστά την προσοχή στη διοίκηση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας όσον αφορά την αντισυνταγματική χρησιμοποίηση σειράς εκκλησιαστικών οργάνων από την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος ΕΣΣΔ και των οργάνων της KGB ΕΣΣΔ για τους σκοπούς τους, με την χρήση στρατολόγησης και τοποθέτησης σε αυτά πρακτόρων της KGB. Έτσι, με την βοήθεια του τμήματος εξωτερικών υποθέσεων ταξίδευαν στο εξωτερικό (σ.σ. υπενθυμίζεται ότι τα χρόνια της ΕΣΣΔ πολύ λίγα άτομα έπαιρναν άδεια για να ταξιδέψουν σε άλλες χώρες) και εκτελούσαν αποστολές της διοίκησης KGB πράκτορες, αναφερόμενοι με ψευδώνυμα Svyatoslav, Alamant, Topaz, Nesterovich, Kuznetsov, Ognev, Esaulenko και άλλοι.
Ο χαρακτήρας των εκτελεσθέντων αποστολών τους μαρτυρά για τον μη διαχωρισμό του αναφερόμενου τμήματος (σ.σ. Εξωτερικών υποθέσεων) από το κράτος, (μαρτυρά) για τη μετατροπή του σε μυστικό κέντρο κατασκοπείας KGB μεταξύ των πιστών. Μέσα από τους πράκτορες ασκούνταν έλεγχος σε διεθνείς θρησκευτικές οργανώσεις, στις οποίες μετείχε η Ρωσική Εκκλησία: Διεθνές συμβούλιο Εκκλησιών, το Χριστιανικό συνέδριο ειρήνης (Christian Peace Conference), το συνέδριο των ευρωπαϊκών Εκκλησιών… Ο επικεφαλής του KGB ΕΣΣΔ Αντρόποβ ανέφερε στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚ ΕΣΣΔ ότι το KGB κρατάει υπό τον έλεγχό του τις σχέσεις της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με το Βατικανό.
Τέτοια βαθιά διείσδυση της κατασκοπείας των μυστικών υπηρεσιών στις θρησκευτικές οργανώσεις δημιουργεί σημαντικό κίνδυνο για την κοινωνία και το κράτος… Όπως έδειξε η ανατροπή της κρατικής εξουσίας 19-21 Αυγούστου 1991, η δυνατότητα της χρήσης της θρησκείας για αντισυνταγματικούς σκοπούς ήταν πραγματική. Προκαλεί έντονη ανησυχία η επίσκεψη του μητροπολίτη Πιτιρίμ (Νετσάεβ) (σ.σ. τότε μητροπολίτης Βολοκολάμσκ και Γιούργιεφ) στον εγκληματία κατά του κράτους (χαρακτηρισμένο από τον πρόεδρο της Ρωσίας ως παράνομο) Πουγκό (σ.σ. Μπορίς Πουγκό) στις 21 Αυγούστου 1991.
Μιλώντας στη διπλωματική γλώσσα πρόκειται για ντε-φάκτο ομολογία. Ως υποστηρικτικό περιβάλλον για τέτοια επίσκεψη λειτουργούσε το γεγονός ότι το εκδοτικό τμήμα του Πατριαρχείου Μόσχας ελεγχόταν από του πράκτορες του KGB. Στις αναφορές της 5ης διοίκησης του KGB στον τομέα που ασχολούνταν με τις εκδόσεις υπάρχουν συνεχείς αναφορές για του πράκτορες Abbat (εκ των ιερέων) και Grigoriev, που συχνά πήγαιναν στο εξωτερικό και προφανώς κατείχαν σημαντικές θέσεις στον συγκεκριμένο φορέα.
(…)
Δυστυχώς, η ηγεσία της Εκκλησίας μέχρι αυτή τη στιγμή δεν έχει αναφερθεί επίσημα στο ζήτημα της δικής της απο-πολιτικοποίησης. Ο εκπρόσωπος του πατριάρχη Αλέξιου Β’, διάκονος Αντρέι Κουράεβ αποκάλεσε τις δημοσιεύσεις σχετικά με το υλικό της Επιτροπής ως διωγμό της εκκλησίας και μάλιστα “θρίαμβο” της ίδιας της KGB (“Τα Νέα της Μόσχας” τεύχος 10 – 1992). Ωστόσο ο αρχιεπίσκοπος του Βίλνιους Χρυσόστομος ουσιαστικά διέψευσε τον διάκονο Κουράεβ και εξιστόρησε την 18χρονη συνεργασία του με την KGB (“Ρωσική Εφημερίδα” τεύχος 52/388 – 1992).
(…)» (το βιβλίο του Ποπόβ δημοσιεύτηκε στην σελίδα του γνωστού Ουκρανού δημοσιογράφου Dmitri Gordon)
Πράκτορες μέχρι και σήμερα εν ενεργεία ιεράρχες
Εκτός από τις έμμεσες αναφορές, μαρτυρίες και δευτερογενείς πηγές, κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί και συγκεκριμένα έγγραφα για τη σχέση εκκλησία και KGB. Για παράδειγμα όταν το 2018 οι αρχές της Λετονίας αποφάσισαν να αποχαρακτηρίσουν τα έγγραφα του τοπικού KGB, ανάμεσα στους πράκτορες της σοβιετικής μυστικής υπηρεσίας βρέθηκε και το όνομα του εν ενεργεία Μητροπολίτη Ρίγας και πάσης Λετονίας Αλέξανδρο. Σύμφωνα με τα έγγραφα, ο Μητροπολίτης άρχισε να συνεργάζεται με την KGB αμέσως μετά την χειροτονία του ως ιερέας το 1982 και έλαβε το επιχειρησιακό ψευδώνυμο Chitatel (μρφ.: Αναγνώστης).
Εκτός από τους προαναφερόμενους ιεράρχες, και για όσους έχουν βρεθεί στοιχεία συνεργασίας τους με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, και εκείνους που -όπως ο «επίτιμος Πατριάρχης Ουκρανίας» μόνοι τους παραδέχθηκαν αυτή τη συνεργασία, υπάρχουν εικασίες για πολλούς ακόμα ανώτατους κληρικούς. Διαβάζουμε τις απόψεις που εξέφρασε, μιλώντας στη Φωνή της Αμερικής ο Κωνσταντίν Πρεομπροζένσκι, συγγραφέας και πρώην αντισυνταγματάρχης της KGB, που ζει στις ΗΠΑ:
«Πρόκειται για ψευδαίσθηση όχι μόνο στη Δύση αλλά και στη Ρωσία. Και είναι πολύ επιβλαβής. Πουθενά δεν εξαφανίστηκε η KGB. Και δυστυχώς ούτε η ΕΣΣΔ δεν εξαφανίστηκε, μόνο μίκρυνε. Ο Πούτιν πλήρως επανασύστησε την KGB. (…) Πως μπορεί να μιλήσει κανείς για συνεργασία της KGB με την Εκκλησία στο παρελθόν, όταν και σήμερα στην εκκλησία όλες οι διοικητικές (ανώτερες) θέσεις λαμβάνουν οι πράκτορες της KGB; Όπου και να κοιτάξεις βλέπεις πράκτορα. Και ο Πατριάρχης και οι αναπληρωτές του – όλοι πράκτορες της KGB». (18 Αυγούστου 2005)
Σοφές αποφάσεις
Όταν ο μακαριότατος Μητροπολίτης Επιφάνιος εξελέγη προκαθήμενος της νεοσύστατης Ουκρανικής Εκκλησίας αρκετοί ήταν εκείνοι που εξέφρασαν την απορία τους όσον αφορά το νεαρόν της ηλικίας του. Η Ουκρανία και η ίδια, ως κρατική οντότητα, είναι νεαρή. Οι εκκλησιαστικές διαφωνίες και διεργασίες στην Ουκρανία είναι μάλιστα πολύ παλιότερες από το ίδιο το ουκρανικό κράτος. Ο Επιφάνιος δεν έφερε μαζί του όλες αυτές τις διαφωνίες, ήταν ένα πρόσωπο νέο, που εκτός από την έλλειψη πείρας κουβαλούσε και την ελπίδα του νέου ουκρανικού έθνους, έτσι όπως διαμορφώθηκε μετά το 1991.
Εκτός όμως από αυτά τα επιχειρήματα, όταν εξετάζεται η επιλογή του Επιφάνιου σε αυτή την σημαντική και ιστορική θέση δεν θα πρέπει να ξεχνιέται και το γεγονός ότι ακριβώς η ηλικία του είναι εκείνη που τον προφύλαξε από την τοξική και αμαρτωλή σχέση με την KGB, στην οποία αναγκαστικά εκτέθηκαν οι παλαιότεροι ιεράρχες. Ακόμα και εκείνοι που ήσαν τίμιοι και έκαναν ότι μπορούσαν για να προστατέψουν το ποίμνιό τους και τον Λόγο του Θεού. Τα λάθη λόγω απειρίας είναι καλύτερα από την πιθανή προδοσία και την υπηρεσία σκοτεινών συμφερόντων. Και από αυτή την άποψη θεωρώ ότι η επιλογή του Επιφάνιου είναι μια σοφή και δικαιολογημένη επιλογή και ο χρόνος ευελπιστώ ότι ο χρόνος θα επιβεβαιώσει τα λεγόμενά μου.